بیتردید کمتر فردی را بتوان یافت که به اهمیت تعلیم و تربیت در جامعه واقف نباشد. چنانکه میدانیم از عهد باستان تا به امروز، درباره حساسیت آموزش و تاثیر آن بر رشد و بالندگی جوامع انسانی همواره تاکید شده است. در جهان امروز نیز با پیشرفت علوم و تکنولوژی، آموزش انسانها اهمیتی دوچندان یافته است. آموزش انسان با تولد او از خانه و خانواده آغاز شده و پس از طی سنین کودکی اول، این مهم به نهادهای مسئول در آموزش و پروش سپرده میشود. دوره دبستان یا دوره ابتدایی مهمترین و تاثیرگذارترین دوران آموزشی هر فرد است که شالوده بسیاری از تواناییها و مهارتهای شناختی و اجتماعی در آن شکل میگیرد و همچنین زمینهساز شکوفایی و توسعه بسیاری از استعدادها و تواناییهای فردی است. همه ما مهمترین و اصلیترین خاطرات دوره تحصیل خود را از این دوره داریم که همچون بنیادی بر دیدگاه ما به مقوله یادگیری و آموزش و تعلیم اثر گذارده است. در ادامه، به دبستان و ویژگیهای و اهمیت این مقطع در دوران تحصیل و زندگی افراد خواهیم پرداخت.
دبستان کلمهای فارسی به معنای مدرسه بوده و مراد از آن نخستین دوره آموزش رسمی، رایگان و همگانی در جامعه است. بنا بر قوانین آموزشی و آییننامه اجرایی مدارس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش، دبستان واحدی تربیتی بوده و موسس آن وزارت آموزش و پرورش است. دانشآموزانی که در یکم مهرماه هرسال، ۶ سال تمام داشته باشند، باید در پایه اول مدارس ابتدایی ثبتنام و آغاز به تحصیل کنند. به طور معمول، مدتزمان دوره دبستان یا مدرسه ابتدایی، در بیشتر کشورهای جهان ۵ یا ۶ سال است که به دو دوره سه ساله پایه اول تا سوم و پایه سوم تا ششم تقسیم میشود. دوره دبستان همزمان با دوره کودکی دوم از ۶-۱۲ سالگی انسان است. در پایه اول مهارت خواندن و نوشتن آموزش داده شده و در پایههای بعدی، آشنایی با متون و علوم آغاز میشود. بسیاری از روانشاسان و متخصصان تعلیم و تربیت، دوره ابتدایی یا دبستان را مهمترین مقطع تحصیلی فرد در زندگی میدانند زیرا در این سالها است که توان منحصربهفرد هر کودک یا نشانههای آن در کودکان آشکار میشود و میتوان با شناخت و تشخیص بههنگام این توان، زمینههای روانی و شخصیتی را برای فعالیتهای بیشتر و حتی تخصصیتر او فراهم کرد. در دوره دبستان، کودک در مرحله اصلی و پایه رشد عقلی، عاطفی، اجتماعی، شهروندی و نیز جسمی قرار دارد. او طی این بازه زمانی، با مفاهیم بسیاری از امور رومزه خود و نیز ارتباط متقابل با دیگران آشنا میشود؛ بنابراین، تعلیم و ترتیب او هم جنبهای عام دارد و تنها سویه عقلی و شناختی را شامل نمیشود. توجه به همین نکته، اهمیت دوره ابتدایی را مشخص میکند. در ایران، دوره دبستان از پرجمعیتترین مقاطع تحصیلی به شمار میرود.
بنا بر اهمیت و حساسیت این دوران در تعلیم و تربیت و شکلگیری شخصیت کودکان، اهدافی برای دوره دبستان تعریف شدهاند:
ایجاد مهارتهای اساسی خواندن و نوشتن
آشنایی آغازین با علوم و متون
شناخت استعدادهای فردی کودکان و جهتدهی مناسب برای توسعه و شکلگیری این تواناییها
کمک به رشد خلاقیت در کودکان
تاکید بر رشد جسمی کودکان
آشنایی با مهارتهای اولیه زندگی همچون رعایت نکات بهداشت فردی، فضایل اخلاقی و مهارتهای اجتماعی و شهروندی، برای برقراری روابط انسانی در جامعه
آمادگی و ایجاد انگیزه و شوق برای کسب علم و مهارتهای تخصصی
البته در جهان امروز، طی چند دهه اخیر و بهویژه در کشورهای توسعهیافته، آموزش ابتدایی مشمول تحولی ساختاری شده است و تفاوتهای بسیاری با مفهوم سنتی دبستان دارد. تاکید بر آموزش مهارتهای لازم برای زندگی فردی و اجتماعی بهتر، آموزشهای عملی در زمینههای عمومی همچون موضوعات علمی، هنری و فنی، تقویت روحیه تحقیق، جستوجو و پرسشگری و تحلیل در کودکان، آشنایی بیشتر با تاریخ و فرهنگ بومی خود، آشنایی اولیه با موضوعات روز جهان به تناسب سن کودکان و مانند اینها، از جمله اهداف نوین دوره ابتدایی به شمار میروند. در این ساختار، مدرسه نیز از مفهوم سنتی خود فاصله میگیرد و معلم تنها نقش آموزشی ندارد و به عنوان تسهیلگر و مشاور در کنار کودکان قرار میگیرد.
ایجاد جذابیت
برای بسیاری از افراد در سراسر جهان، مدرسه و دوره ابتدایی به خاطرهای نه چندان خوشایند از قرار گرفتن در محیطی خستهکننده و گذراندن پایههای این دوره بدون هیچ خاطره مفرح و لذتبخش محدود میشود. با توجه به گسترش روزافزون تکنولوژی و توسعه شبکههای اجتماعی و رسانهها، موضوع ایجاد جذابیت در محیطهای آموزشی به چالش مهمی تبدیل شده است. بهویژه در دوره دبستان و رده سنی کودکان، این مهم حساسیتی دوچندان مییابد.